Finansal piyasalar tarih boyunca birçok dalgalanma yaşamış; bazıları sadece yerel etkiler yaratırken, bazıları ise küresel düzeyde izler bırakmıştır. 24 Ekim 1929 tarihinde yaşanan ve "Kara Perşembe" olarak adlandırılan Wall Street çöküşü, bu tarihsel kırılma noktalarından biridir. Bu olay yalnızca Amerikan ekonomisini değil, tüm dünya ekonomisini etkileyen, geniş çaplı bir kriz olan 1929 Büyük Buhranı’nın da başlangıcını oluşturmuştur.
1920’lerin Ekonomik Arka Planı
1920’li yıllar, Amerika Birleşik Devletleri’nde ekonomik refahın ön planda olduğu, “Kükreyen Yirmiler” (Roaring Twenties) olarak anılan bir dönemdir. Seri üretim, otomobil ve elektrikli cihazların yaygınlaşmasıyla birlikte tüketim hızla artmış, şirket kârları yükselmiş, hisse senetlerine olan talep patlama yapmıştır. Bu dönemde yatırımcılar, hisse senetlerinin sürekli yükseleceğine olan inançla borçlanarak borsaya yönelmiş, kaldıraçlı işlemler artmıştır. Ancak bu yükseliş, gerçek ekonomik temellere değil, aşırı iyimserliğe dayanıyordu.
Çöküşün Başlangıcı: Kara Perşembe
24 Ekim 1929 Perşembe günü, New York Borsası'nda sabah saatlerinde panik satışları başladı. Gün sonunda yaklaşık 13 milyon hisse senedi el değiştirdi. Bu rakam, o zamana kadarki en yüksek işlem hacmini temsil ediyordu. Takip eden günlerde, 28 Ekim “Kara Pazartesi” ve 29 Ekim “Kara Salı” isimleriyle tarihe geçen yeni düşüşler yaşandı. Endeks, birkaç ay içinde %89 oranında değer kaybetti. Yatırımcıların büyük bölümü tüm birikimlerini kaybederken, birçok banka ve şirket iflas etti.
Krizin Küresel Etkileri
Wall Street çöküşü, kısa sürede Amerikan ekonomisinin geneline yayıldı ve üretim, istihdam, ticaret gibi birçok göstergede sert gerilemelere neden oldu. ABD’de işsizlik %25 seviyesine ulaştı. Küresel ticaret daraldı ve Avrupa başta olmak üzere birçok ülkede ekonomik durgunluk başladı. Dünya genelinde finansal regülasyonların, merkez bankası politikalarının ve kamu müdahalesinin önemini yeniden tartışmaya açan bu kriz, modern finansal sistemin yeniden yapılandırılmasına öncülük etti.
Dersler ve Kalıcı Etkiler
1929 çöküşü, bireysel ve kurumsal yatırımcılar için piyasa psikolojisinin ve sürdürülebilir büyümenin önemini net biçimde ortaya koymuştur. Ayrıca bu kriz, ABD'de 1933 yılında Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu’nun (SEC) kurulmasına ve bankacılık sisteminin düzenlenmesine yol açmıştır. Yatırımcı güveni, şeffaflık, piyasa regülasyonu ve merkez bankası müdahaleleri gibi unsurlar, bu krizden çıkarılan temel dersler arasında yer almaktadır.
Kaynakça
-
Galbraith, J. K. (1955). The Great Crash 1929. Houghton Mifflin.
-
Kindleberger, C. P. (1973). The World in Depression: 1929–1939. University of California Press.
-
U.S. Securities and Exchange Commission (SEC). “Historical Background: The Great Depression.”
-
Federal Reserve History. “Stock Market Crash of 1929.” https://www.federalreservehistory.org
-
Reinhart, C. M., & Rogoff, K. S. (2009). This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly. Princeton University Press.
Görsel Kaynağı: Linkedin